ΔΗΜΟΣ ΡΑΦΗΝΑΣ - ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΤΡΙΓΛΙΑΝΩΝ ΡΑΦΗΝΑΣ

                                   ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΡΑΦΗΝΑΣ
                                            «ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΤΗΣ ΤΡΙΓΛΙΑΣ»
                                                       Εγκαίνια
                                                   10.9.1999


                                           Άννα Μιχοπούλου
                                      Επιστημονική συνεργάτρια Δήμου Ραφήνας
                                       Επιστημονική εποπτεία - Κείμενα - Φωτογραφική έκθεση
                                              Λαογραφικού Μουσείου Ραφήνας




Χαίρομαι πολύ για το ότι συμμετείχα στη δημιουργία του Σπιτιού της Τρίγλιας, που πλούτισε αλλά και έδωσε ένα ακόμα πεδίο εφαρμογής στη δουλειά μου για την ιστορία της Ραφήνας και της Τρίγλιας.
Θα πω μερικά λόγια απευθυνόμενη κυρίως στους Τριγλιανούς, μια και αυτή είναι μια γιορτή του σπιτιού τους -και είμαι σίγουρη πως θα έχω την κατανόηση των υπόλοιπων φίλων, που, σαν κι εμένα, αγαπούν τους Τριγλιανούς και την ιστορία τους και γι’ αυτό βρίσκονται εδώ.


Η τριγλιανή διασπορά

Θα ήθελα, κατ' αρχάς, να χαιρετίσω τους Τριγλιανούς που έχουν έρθει από τη βόρεια Ελλάδα -είχα την τύχη πέρσι να μιλήσω με Τριγλιανούς και Τριγλιανές στη Θεσσαλονίκη και στη Νέα Τρίγλια, που μάλιστα με εφοδίασαν με πολύτιμο υλικό. Και μου άρεσε πολύ ότι στο Μουσείο της Νέας Τρίγλιας πολλά από τα εκθέματα έχουν διαμορφωθεί αναπαριστώντας τα δωμάτια των αυθεντικών προσφυγικών σπιτιών.
Βρίσκω πως είναι εξαιρετικά γόνιμη η ιδιότυπη διασπορά των Τριγλιανών -στη Νέα Τρίγλια και στη Ραφήνα, στη Θεσσαλονίκη και στην Αθήνα, αλλά και στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής και σε άλλα μέρη του κόσμου όπου βρίσκονται Τριγλιανοί. Βλέπουμε, μέσα από αυτή τη διασπορά, ισχυρά νήματα να δένουν διαφορετικές κοινότητες και άτομα μεταξύ τους, με όλον τον πλούτο που κάτι τέτοιο μπορεί να φέρνει.


Η διαδικασία της δημιουργίας του μουσείου

Η ιδέα να διασωθεί ένα από τα προσφυγικά σπίτια εδώ στη Ραφήνα είναι, νομίζω, εξαιρετική, γιατί με τη μανία που μας καταλαμβάνει συχνά να εξαφανίζουμε ή να εγκαταλείπουμε μέχρι να καταρρεύσουν κτίσματα της νεότερης εποχής μόλις λίγο παλιώσουν, κινδυνεύουμε να στερηθούμε δείγματα της αρχιτεκτονικής μας, που είναι και σημάδια της ιστορίας μας. Γι’ αυτό και, όταν αναρωτηθήκαμε τι είδους έκθεση θα έπρεπε να δημιουργηθεί μέσα στο σπίτι, αντί για μια απλή παράθεση σε προθήκες αντικειμένων -μεγαλύτερης ή μικρότερης αισθητικής ή συναισθηματικής αξίας- προτιμήσαμε να ανασυστήσουμε, όσο γίνεται, ένα σπιτικό όπως αυτό λειτουργούσε στα χρόνια από την εγκατάσταση των προσφύγων, στα μέσα της δεκαετίας του 1920, μέχρι και πρόσφατα.

Με όσα αντικείμενα συγκεντρώθηκαν από δωρεές και με κάποιες αγορές δημιουργήθηκε η έκθεση στα τρία δωμάτια του σπιτιού -τον αντρέ, τη μεγάλη κάμαρη και το κουζινάκι-, με τη συμβολή και του κυρίου Γιώργου Παλυβίδα, που είναι γνώστης των παραδοσιακών υλικών και αντικειμένων και της εκθεσιακής προβολής τους, αλλά και έχει γνωρίσει την Τρίγλια σε ταξίδι που πραγματοποιήσαμε το περασμένο καλοκαίρι -δικές του είναι και οι διαφάνειες που θα προβάλουμε αργότερα.

Οι όποιες ελλείψεις πιστεύω ότι σιγά σιγά θα καλυφθούν, καθώς όλο και καινούργιες δωρεές γίνονται. Ήδη κάποιες προσφορές που έγιναν τις τελευταίες ημέρες -όπως μερικά στρωσίδια, αλλά και ρούχα και εσώρουχα με πανέμορφες δαντέλες (που τα ζηλέψαμε όλα τα κορίτσια, και πολύ θα θέλαμε να είχαμε τέτοια ρούχα να φοράγαμε!)- δεν μπόρεσαν να αξιοποιηθούν, όμως επιθυμία όλων είναι να γίνει αυτό στο μέλλον. Ίσως μάλιστα οργανωθούν ειδικές περιοδικές εκθέσεις των διαφορετικών αντικειμένων. Τα προικιά που εκτίθενται θα εναλλάσσονται, τα μέλη του συλλόγου θα στρώνουν πότε το ένα και πότε το άλλο, κι αυτό θα προσθέτει στο μουσείο ένα ακόμα στοιχείο σπιτικής ζωντάνιας. Θα πολλαπλασιαστούν, πιστεύουμε και τα είδη που συγκεντρώνονται στον υπαίθριο χώρο, όπως έγινε με τη λοκάνη που κατασκεύασε ειδικά για το Σπίτι ο κύριος Γιώργος Σκαρλάτος. Ετσι θα μπορούν τα νέα παιδιά να παίρνουν μια πληρέστερη ιδέα για το πώς ζούσαν οι παλιότερες γενιές.


Η τεκμηρίωση

Η έκθεση περιλαμβάνει κείμενα με στοιχεία για τα προσφυγικά σπίτια, τον εξοπλισμό τους και τη ζωή των ανθρώπων μέσα σε αυτά, Πολλές από τις πληροφορίες προέρχονται από συνεντεύξεις και υλικό που μου παραχώρησαν Τριγλιανοί και Τριγλιανές τους οποίους γνώρισα στη διάρκεια της έρευνας για το βιβλίο και της προετοιμασίας του Σπιτιού.

Έτσι έμαθα, για παράδειγμα, τις συνταγές που θα διαβάσετε στην κουζίνα, ή τους αγαπημένους τρόπους διασκέδασης των Τριγλιανών προσφύγων που αναφέρονται στο κείμενο του καθιστικού. Σήμερα θα έχουμε την ευκαιρία να φάμε σπιτικούς κουραμπιέδες και μελομακάρονα, μπακλαβάδες, ραβανί, δίπλες και ροξάκια. Ελπίζω στο μέλλον να έχουμε την ευκαιρία να δοκιμάσουμε όλα τα παραδοσιακά τριγλιανά εδέσματα με τα ονόματα που στα αυτιά μου ακούγονται εξωτικά: τα περίφημα ρετσέλια, τις σούφρες, τις καλιφάσες, τα λουκούμια. Μάλιστα, θα σας πρότεινα μια φορά το χρόνο, για παράδειγμα στις 29 Αυγούστου, επέτειο του ξεριζωμού των Τριγλιανών από την πατρίδα, να γίνεται μια συνάντηση όπου, μαζί με άλλες εκδηλώσεις, να αναβιώνει το παραδοσιακό τριγλιανό τραπέζι, οι παλιές τριγλιανές λιχουδιές!

Θα ήθελα να κάνω και μια ιδιαίτερη μνεία στη φωτογραφική έκθεση που στεγάζεται στον χώρο του λεγόμενου στάβλου. Το υλικό, όπως αναφέρεται και στο σχετικό σημείωμα, προέρχεται αποκλειστικά από το αρχείο του Συλλόγου των Τριγλιανών στη Ραφήνα και γι’ αυτό δεν εξαντλεί ως θέματα την παλιά Τρίγλια και τη δημιουργία της Ραφήνας. Παρ’ όλα αυτά νομίζω ότι μεταφέρει, σε όποιον ενδιαφέρεται, μια αρκετά καλή εικόνα του πολιτισμικού και γεωγραφικού περίγυρου των νεότερων, κυρίως, Τριγλιανών.

Για την τεκμηρίωση του υλικού της Τρίγλιας πολλά οφείλω τόσο στη βιβλιογραφία, Τριγλιανών και μη -έχετε ιδιαίτερα πολλούς και σημαντικούς συγγραφείς- όσο και στους Τριγλιανούς και τις Τριγλιανές με τους οποίους συνομίλησα στη διάρκεια της έρευνάς μου -που γι’ αυτό το θέμα έχει κατ' αρχάς ολοκληρωθεί.
Πολύτιμη επίσης στάθηκε για μένα η επίσκεψή μου, το καλοκαίρι του 1998, στην Τρίγλια, όπου πολύ θα ήθελα να ξαναπάω, και μάλιστα τώρα, μετά τους σεισμούς, για να ξαναδώ τους Τουρκοκρητικούς, αλλά και τους άλλους κατοίκους, και τα παιδάκια του σημερινού Ζεϋτίνμπαγι (του Ελιοχωριού), που μας πρόθυμα μας μίλησαν και μας πήγαν στις εκκλησίες, στο σχολείο και στα μοναστήρια... να ξαναδώ την Παντοβασίλισσα, με τις υπέροχες τοιχογραφίες που είδαμε και φωτογραφίσαμε και που ελπίζω να διασώζονται ακόμη.
Για το υλικό της Ραφήνας, από την άλλη, πολύτιμες ήταν οι πληροφορίες παλιών Ραφηνιωτών που αναγνώρισαν πρόσωπα και πράγματα στις φωτογραφίες -εδώ η έρευνα συνεχίζεται ακόμη και αν υπάρχουν επιπλέον στοιχεία είναι πραγματικά ευπρόσδεκτα, και για το μουσείο αλλά και για το βιβλίο που ετοιμάζουμε.

Γενικότερα, θα ήθελα να σας πω ότι αν έχετε ιδέες και υλικό που είτε θέλετε να δωρίσετε είτε νομίζετε ότι καλό είναι το μουσείο να έχει σε αντίγραφο θα μπορείτε να το παραδίδετε στα μέλη του Συλλόγου Τριγλιανών Ραφήνας που, με βάση τον αρχικό προγραμματισμό, θα κρατούν το μουσείο ανοιχτό κάθε απόγευμα, και θα φροντίσω και εγώ να ενημερώνομαι και να βοηθάω στην καταγραφή και αξιοποίηση όσο το δυνατόν περισσότερων στοιχείων. Θα είναι οπωσδήποτε χρήσιμο να δημιουργηθεί ένα αρχείο με έγγραφα και φωτογραφίες, πρωτότυπα ή αντίγραφα, που θα μπορούν να τα χρησιμοποιούν τα μέλη του συλλόγου αλλά και όποιοι άλλοι ενδιαφέρονται για την Τρίγλια και τη Ραφήνα. Και βέβαια, πολύ από αυτό το υλικό θα μπορεί να δημοσιευτεί, τόσο στο βιβλίο όσο και σε άλλες εκδόσεις.


Η τριγλιανή εμπειρία 

Η συλλογική εμπειρία που κουβαλάτε οι Τριγλιανοί είναι πολύ πλούσια. Προέρχεστε από έναν τόπο με βαθιές ελληνικές ρίζες, εμπλουτισμένο κατά καιρούς με Έλληνες από διάφορες περιοχές -ως Πελοποννήσια δεν μπορώ να μην αναφερθώ στο γεγονός ότι, όπως διαβάζουμε σε Τριγλιανούς συγγραφείς, υπήρξαν και Πελοποννήσιοι Τριγλιανοί!-, έναν τόπο επίσης με μακριά ιστορία επαφών με άλλους λαούς, όπως οι Βιθυνοί, οι Πέρσες, οι Ρωμαίοι, οι Σελτζούκοι Τούρκοι, οι Σταυροφόροι, οι Οθωμανοί Τούρκοι. Σφραγισμένη είναι η περιοχή από σημάδια του Βυζαντίου, όταν δημιουργήθηκαν τα τόσα λαμπρά μοναστήρια, με τις υπέροχες εκκλησιές, σε μικρή μόλις απόσταση από το αυτοκρατορικό κέντρο της Κωνσταντινούπολης.

Ο ξεριζωμός σάς έφερε σε τόπους με εξίσου μακριά ιστορία, άλλους στη Χαλκιδική και άλλους στην Αττική, σε συνάφεια και πάλι με μητροπόλεις, τη Θεσσαλονίκη και την Αθήνα. Η ίδια η εμπειρία της εξορίας, της προσφυγιάς, του ριζώματος σε νέα χώματα αλλά και των άρρηκτων δεσμών με τη γονική πατρίδα, με όλο τον πόνο που κουβαλούν, χαρίζουν δύναμη και σοφία.

Αυτή τη σοφία και τη δύναμη, που είναι πλούτος της ψυχής πολύ πιο σημαντικός από οποιαδήποτε φθαρτά πλούτη, με το να καταγράφετε την ιστορία σας και να διασώζετε στοιχεία της παράδοσής σας είναι φανερό πως θέλετε να τα διαφυλάξετε για τους εαυτούς σας, να τα μεταδώσετε στα παιδιά σας, να τα μοιραστείτε με όσους άλλους το επιθυμούν. Οι άνθρωποι παλιά έκαναν την εμπειρία τους τραγούδι και παραμύθι, εμείς σήμερα την κάνουμε ιστορία και μουσεία -γιατί η ζωή καθενός από εμάς είναι πολύ σύντομη και όλοι χρειαζόμαστε τη γνώση και την πείρα άλλων συνανθρώπων μας, και μάλιστα παλαιότερων από εμάς, για να μπορούμε να πορευόμαστε.

Είμαι σίγουρη πως ο άγιος Χρυσόστομος -ο Δράμας και Σμύρνης-, ο φοβερός αυτός πατριώτης σας, που απ’ όπου περνούσε κινητοποιούσε τους πάντες και τους γέμιζε με πίστη στον εαυτό τους και στους άλλους, θα ενθάρρυνε τη δραστηριότητά σας αυτή -να μη σας πω ότι θα την έβρισκε και λίγη και θα ζητούσε περισσότερη!- και θα εύρισκε χίλιους δυο τρόπους να τη στηρίξει, πνευματικά και υλικά, όπως έκανε με τόσες και τόσες δραστηριότητες των παλιών Τριγλιανών. Ελπίζω να επιμείνετε σ’ αυτόν τον δρόμο -άλλωστε πιστεύω ότι η κληρονομιά του Χρυσόστομου, του Σάπαρη, του Καβουνίδη και όλων εκείνων των εξαιρετικών Τριγλιανών που συνδύαζαν την παιδεία με το επιχειρηματικό πνεύμα παραμένει ζωντανή ανάμεσά σας.


Το μουσείο καρπός συλλογικότητας 

Τελειώνοντας, θα ήθελα να ευχαριστήσω προσωπικά την Έλσα Αναστασιάδου και τον Δήμο Γκιργκινούδη, που συνεργάστηκαν μαζί μου με αυταπάρνηση, πολλές πολλές ώρες, για την προετοιμασία του εποπτικού υλικού του μουσείου -μας βρήκε μάλιστα ο σεισμός να δουλεύουμε εδώ και βεβαιωθήκαμε ότι το κτίσμα είναι ολόγερο, μετά και την επισκευή που του έχει γίνει! Για τυχόν παραλείψεις και σφάλματα ζητώ και πάλι την επιείκιά σας και σας βεβαιώνω ότι με την πρώτη ευκαιρία θα απαλειφθούν.

Ανάμεσα στα άλλα, σε κάθε αίθουσα σημειώσαμε τα ονόματα όσων προσέφεραν το εκτιθέμενο υλικό, και αυτό όχι μόνο σε αναγνώριση της αξίας τέτοιων δωρεών, αλλά και για να αναδείξουμε το στοιχείο της συλλογικότητας στη δημιουργία του μουσείου.

Με την ευκαιρία θα ήθελα να ευχαριστήσω εδώ όλες τις καλές γειτόνισσες για τα κεράσματα και τους καλούς τους λόγους, και βέβαια τον Δήμαρχο και το Διοικητικό Συμβούλιο του Συλλόγου Τριγλιανών της Ραφήνας -δηλαδή τον κύριο Ανδρέα Κεχαγιόγλου, τον κύριο Γιάννη Γιάνναρο, τον κύριο Γιώργο Σκαρλάτο, την κυρία Βάσω Λελεκίδη, την κυρία Θωμαή Αρβανιτίδου, τον κύριο Ιωσήφ Πικουλίδη και τον κύριο Σταύρο Τζιβιτζή- για το μεράκι τους, που με έχει κάνει να αισθάνομαι κι εγώ Τριγλιανή, καθώς και όλους τους Τριγλιανούς και τις Τριγλιανές, τους Ραφηνιώτες και τις Ραφηνιώτισσες που συνέβαλαν στο πρώτο αυτό στήσιμο της έκθεσης του μουσείου.

Κι ακόμα, όλους αυτούς τους παππούδες και τις γιαγιάδες που το Σπίτι της Τρίγλιας μας θυμίζει ότι τα προτερήματά τους, τα ελαττώματά τους, τα βάσανα αλλά και τις χαρές τους τα κουβαλάμε μέσα μας...

Ευχαριστώ πολύ.